Section titled module-2
کوتانی کۆڤید-١٩ و ئەنفلۆنزا (هەڵامەت) : وەڵامی پرسیارەکانت
ەریەک لە ڤایرۆسەکانی هەڵامەت و کۆڤید-١٩ دەمێننەوە و لە سوڕاندان ئەم زستانە. هەربۆیە کوتان باشترین خۆپاراستن دابین دەکات لەدژی هەردوو نەخۆشیەکە، هەم بۆ خۆت و ئەوانەی ئاگایان لەتۆیە و ئازیز و خۆشەویستانت. لەخوارەوە وەڵامی ئەو پرسیارانەیە کە خەڵکی کردویەتی لەو هاوکارانەمان لەکاتی خۆکوتاندا، لەسەر خۆکوتان.
Section titled module-3
چۆن هەریەک لە کوتانی ) ڤاکسین) هەڵامەت و کۆڤید-١٩ کار دەکات ؟
ڤاکسینی کۆڤید-١٩ و هەڵامەت بەهەمان شێوەی هەموو کوتانەکانی دیکە کار دەکەن: ئەویش بەشێوەی ناردنی ئاماژە بۆ سیستمی بەرگری لەشت بەجۆرێ کە دژەیەک دروست بکات بتوانێ شەڕ لەگەڵ ڤایرۆسەکە بکات. کاتێ کە سیستمی بەرگری لەشت فێری ئەوە بوو کە دژایەتی ڤایرۆسەکە بکات ئیتر دەتوانێ لەکاتی سەرهەڵدانی ئەو ڤایرۆسەدا بتپارێزێ. ڤاکسین دەستکاری (دی ئێن ئەی ) تۆ ناکات هەروەها هیچ ڤاکسینێ هەڵگری ڤایرۆسی زیندوو نیە.
وەرگرتنی ڤاکسین رێگایەکی خێراتر و سەلامەتترە بۆ سیستمی بەرگری لەشت بۆ ئەوەی فێر بێت چۆن پارێزگاری لەخۆی بکات و دژە-لاشە دروست بکات هەتا بتوانێ لەوڕێگەوە بتاپرێزێ لە نەخۆشی،باشترە هەتا نەخۆشیەکە بگر
من دوو جار یان سێ جاری تر کوتراوم بۆ کۆڤید هەروەها ساڵی پار کوتراوم بۆ هەڵامەت . ئیتر بۆ ئەبێ دیسان ڤاکسینی ترم لێ بدەن؟
ئەو پارێزگارییەی کە ڤاکسینی ئەنفلۆنزا و کۆڤید-١٩ دابینی دەکات بە تێپەڕبوونی کات بۆ هەمووان کەم دەبێتەوە، هەردوو ڤایرۆسەکەش باشن لە پەرەسەندن بۆ جۆرە نوێیەکان کە بە شێوازی جیاواز بڵاودەبنەوە. ئێمە دەتوانین بەسەر ئەمەدا زاڵ دەبین بە داواکردن لەو کەسانەی کە زۆرترین مەترسییان لەسەرە لە تووشبوون بە Covid-19 یان ئەنفلۆنزا بۆ ‘بەرزکردنەوەی’ بەرگری لەشیان بە کوتانی زیادە.
بۆ Covid-19، کۆرسی سەرەکی کوتان بۆ ئەو کەسانەی تەمەنیان لە سەرووی 18 ساڵەوەیە سێ ژەمە – یەکەم کوتان، دووەم کوتان و بووستەر واتە بەهێزکردن. ئەگەر کەسێکی بەتتەمەنیت ، یا دووگیانیت یان کێشەی تەندروستیت هەیە کە مانای ئەوەیە زیاتر مەترسیت لەسەرە لە تووشبوون بە ڤایرۆسی کۆرۆنا، ئەوا کوتانی زیادەی کۆڤید-١٩ت پێشکەش دەکرێت ئەگەر بزانرێ بۆدەشێ، بۆ ئەوەی کە زۆرترین پارێزگاریت لێبکات.
بۆ ئەنفلۆنزا، داوا لەو کەسانە دەکرێت کە زۆرترین مەترسییان لەسەرە ساڵانە جارێک ڤاکسینی ئەنفلۆنزای وەرزی وەربگرن. ئەم ڤاکسینە ساڵانەیە بۆ پاراستن لە نوێترین جۆری ڤایرۆسی ئەنفلۆنزا دروستکراوە کە لە سووڕاندایە و دەمێنێتەوە.
ئەگەر ڤاکسین کاری نەکرد، ئایا خەڵک هەر تووشی کۆڤید و هەڵامەت دەبێ دوای ئەوەی کوتران ؟
ئەوە راستە کە هەریەک لە ڤایرۆسی هەڵامەت و کۆڤید-١٩ کوتان ناتوانێ وا بکات کە توشیان نەبی ، چونکە ئەو دوو ڤایرۆسە زۆر زیرەکەن لە خۆگۆڕین دا. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ، ئەگەر بێت و تۆ ژەمەکانی کوتانت وەرگرتبێ بەشێوەیەکی زۆر باش ئەگەری توشبونت کەم دەکاتەوە کە ڤایرۆسەکە زۆر بەخراپی بگری، رەوانەی خەستەخانە بکرێی یاخود خوا نەخواستە بمری بەهۆیانەوە.
وا ژیان ئاسایی بوەتەوە ، بۆچی من دەبێ هەر ڤاکسینی کۆرۆنا لەخۆم بەم؟
ئێستا کە کۆت و بەندەکانی سەبارەت بە Covid-19 هەڵگیراون، لەوانەیە وا دەرکەوێت کە Covid-19 ڕۆیشتووە. بەڵام، یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکان کە ژیان لە ئینگلتەرا ئاسایی بووەتەوە ئەوەیە کە زۆر کەس کوتانیان بۆ کراوە، بە تایبەتی ئەوانەی کە زۆرترین مەترسییان لەسەرە لە تووشبوون بە کۆڤید-١٩، وەک بەساڵاچووان و ئەو کەسانەی کە بارودۆخی تەندروستی تایبەت و خراپیان هەیە.
لە ئینگلتەرا ئاستی بەرزی کوتانمان بە جۆرێکە کە جۆری ئۆمیکرۆن لە Covid-19 بە سووک دادەنرێت، بەڵام هەمان ئەم جۆرە بووەتە هۆی مردنی هەزاران کەس لە نێوان کەسانی بەساڵاچوو کە نەکوتراون لە هەندێ وڵاتانی دیکەی وەک هۆنگ کۆنگ.
نابێت لەبیرمان بچێت پەتای Covid-19 چەندە کوشندە بوو. لە بەریتانیا لە نێوان مانگی ئازاری 2020 بۆ ئابی 2022 203,158 حاڵەتی مردن بە نەخۆشی Covid هەبووە و 1.8 ملیۆن کەس تووشی کۆڤیدی درێژخایەن بوون. لە ساڵێکدا لە مانگی ئازاری ٢٠٢٠ تا مانگی ئازاری ٢٠٢١، پێش ئەوەی کوتانی Covid بڵاو بێتەوە، ڕێژەی مردن لە بەریتانیا بە ڕێژەی ٢١% زیاتر بووە لە تێکڕای پێنج ساڵی پێشوو . ئێمە ناتوانین لەم ڤایرۆسە دڵنیابینەوە و لێی نەترسین.
من توشی کۆرۆنا ڤایرۆس بووم ئیتر بۆچی دەبێ ڤاکسین بدەم لەخۆم ؟
ئەگەر تۆ توشی Covid-19ت بوی ، ڕەنگە سیستەمی بەرگری لەشت دژەتەن بەرهەم بهێنێت کە هەندێک پارێزگاری لێدەکات. بەڵام ئاستی بەرگری لەش کە بەهۆی هەوکردنەوەیەکەوە دەستپێدەکات پێشبینی نەکراوە. بۆ هەندێک کەس لەوانەیە بەرز بێت، لە کاتێکدا هەندێکی تر بەرگرییەکی کەمیان هەیە و لەوانەیە تووشی Covid ببن، دیسانەوە.
جۆری وەڵامدانەوەی بەرگری جەستەت کە دوای وەرگرتنی ڤاکسینی Covid ئەنجامی دەدات زۆر بەهێزتر و متمانەپێکراوترە لە وەڵامدانەوەی ئەوکاتەی کەتوش بووی بە ڤایرۆسەکە.
یەکێکی تر لە و شتانەی ڕەچاوکردنی پێویستە ئەوەیە کە ئەو پاراستنەی کە ڤاکسینی Covid-19 یان بەهۆی هەوکردن واتە توشبون پێشکەشی دەکات بە تێپەڕبوونی کات کەم دەبێتەوە، بۆیە گرنگە بەرگری جەستەت بە ژەمی زیادە پڕ بکەیتەوە.
من نیگەرانم کە ڤاکسینی کۆڤید-١٩ کاریگەری خراپی هەبێت لەسەر نەزۆکی و هەروەها چالاکی سێکسیم؟
زانیاری هەڵە هەیە کە ڤاکسینەکانی Covid-19 لەوانەیە کاریگەری لەسەر منداڵبوون، ئارەزووی سێکسی یان ئەدای سێکسی خەڵکی هەبێت. ڤاکسینی Covid کاریگەری لەسەر توانای دووگیانبوونت نابێت، کاریگەری لەسەر کوالێتی سپێرمەکانت نییە، هەروەها ئارەزووی سێکست یان توانای بەردەوامبوونی کۆئەندامی زاوزێت ناگۆڕێت و کاریگەری نیە لەسەر ئارەزوی سێکسی.
وەک هەموو ڤاکسینەکان، کوتانەکانی Covid-19 سیگناڵێک دەنێرن بۆ سیستەمی بەرگری لەشت بۆ دروستکردنی ئەو دژەتەنانەی کە ڤایرۆسەکە دەناسنەوە و بەرەنگاری دەبنەوە. هیچ پێکهاتەیەکیان تێدا نییە کە کاریگەری لەسەر توانای منداڵبوونت یان توانای سێکسیت هەبێت، هەروەها پێکهاتەکانی ڤاکسینەکە لە ماوەی چەند ڕۆژێک لە جەستەتدا دەمێنێتەوە.
من کەسێکی سکپڕم، یاخود شیری خۆم دەدەم بە مندالەکەم، ئایا ڤاکسینی کۆڤید زیانی دەبێ بۆ کۆرپەلەکەم هەروەها چەند ڤاکسینم پێویستە؟
ئەگەر دووگیانیت، زۆر گرنگە هەموو ئەو کوتانانەی Covid-19ت هەبێت کە لە کاتی دووگیانیدا پێشنیار کراون، لەوانەش هەر جۆرە ڤاکسینێکی تر بۆ بەهێزکردن، تەنانەت ئەگەر تۆ لەش ساغ و و تەندروست بی، هەروەها هەموو ئەو ڤاکسینانەی تری Covid کە مافی خۆتە وەر گرتبێ. ئەوا سەلامەتە ڤاکسینی Covid وەرگری لە هەر قۆناغێکی دووگیانیتدا بێ.
پێکهاتەکانی ڤاکسینەکە ناتوانن بپەڕنەوە بۆ ناو منداڵدانەکەت، دوای چەند ڕۆژێک جەستەت بەجێدەهێڵن هەڵبەت دوای ناردنی سیگناڵێک بۆ سیستەمی بەرگری لەشت بۆ دروستکردنی ئەو دژەتەنانەی کە ڤایرۆسەکە دەناسنەوە و بەرەنگاری دەبنەوە.
وەک هەموو ڤاکسینەکان، لەوانەش ئەنفلۆنزا، توێژینەوەکان دەریانخستووە کە دژەتەنی پارێزەر کە لە کوتانی Covid پەرەی سەندووە دەتوانێت لە دایکەوە بۆ کۆرپە منداڵدان بگوازرێتەوە، و دوای لەدایکبوون لە ڕێگەی شیری دایکەوە، یارمەتی بەرگری لە کۆرپەکە دەدات بۆ چەند مانگی یەکەمی ژیانیان.
من نیگەرانم دەربارەی کاریگەرە خراپ و لاوەکیەکانی ڤاکسینی کۆڤید-١٩ و ئەنفلۆینزا، من چاوەڕێی چی بکەم لەمبارەوە؟
کاریگەرییە لاوەکییە باوەکان زۆر کەمتر مەترسیدارن لە تووشبوون بە ڤایرۆسی کۆرۆنا یان ئەنفلۆنزا یان ئەو ئاڵۆزییانەی کە پەیوەندییان بە هەر ڤایرۆسێکەوە هەیە، کاریگەریەکانی زۆر کەمترە و بەزۆری لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا نامێنێت. ئەگەر پێدەچێت کاریگەرییە لاوەکییەکانت خراپتر ببن یان ئەگەر نیگەرانیت، پەیوەندی بکە یان کلیک لەسەر NHS 111 بکە. ئەگەر داوای ئامۆژگاری لە پسپۆڕێکی تەندروستی دەکەیت، دڵنیابە کە دەربارەی کوتانەکەت پێیان دەڵێیت بۆ ئەوەی بتوانن بە باشی هەڵسەنگاندنت بۆ بکەن.
هەموو کەسێک جیاوازە، بۆیە ئەو کاریگەرییە لاوەکیانەی کە لەوانەیە تووشی ببیت (ئەگەر هەر ڤاکسینێکت دەست بکەوێت) بەندە بەوەوە کە کام ڤاکسین وەردەگریت، ئایا یەکەم یان دووەم ژەمی تۆیە و تۆ وەک تاکێک. کاریگەرییە لاوەکییە باوەکان بریتین لە:
ئازار و هەست کردن بە قورسی و هیلاکی لە قۆڵ و باڵدا ئەو جێگایەی کە دەرزیەکەی لێدراوە. –
سەرئێشەو ئازار لە ماسولەکەکاندا. –
لەرز –
سەرگێژ خواردن و رشانەوە –
سکچوون –
هەست کردن بە هیلاکی –
تا و گەرمی لەش بەرزبونەوە بۆ سەرو ٣٧ پلەی سێڵسی. –
ئازاری جومگەکان. –
هەروەها لەوانەیە نیشانەکانی هاوشێوەی ئەنفلۆنزات هەبێت لەگەڵ چەندین جار لەرز بتگرێ بۆ ماوەی یەک یان دوو ڕۆژ.
شتگەلێکی سادە هەیە کە دەتوانیت بیکەیت بۆ کەمکردنەوەی نیشانەکان، وەک خواردنی دەرمانی ئازارشکێن وەک پاراسیتامۆڵ.
دوای وەرگرتنی ڤاکسینی Covid، ڕەنگە هەندێک کەس تووشی گۆڕانکاری لە سوڕی مانگانەیاندا ببن. ئەم گۆڕانکاریانە بەزۆری بچووکن بە بەراورد لەگەڵ گۆڕانکارییەکان کە بە شێوەیەکی سروشتی لە کاتی سوڕی مانگانەدا ڕوودەدەن، و بە خێرایی پێچەوانە دەبنەوە.
گرنگە ئاماژە بەوە بکەیت کە بەبێ گوێدانە ئەوەی کە ئایا تووشی کاریگەری لاوەکی دەبیت یان نا، هێشتا سوودمەند دەبیت لە پاراستنی ڤاکسینەکان. تەنانەت ئەگەر دوای ڤاکسینی Covid-19 تووشی کاریگەری لاوەکی بوویت، ئامۆژگاریت دەکەین هەموو ژەمە پێشنیار کراوەکان وەربگریت. کۆرسی تەواو پێشنیار کراو باشترین پاراستن لە ڤایرۆسەکە دەدات بە تۆ و کەسانی تر.
من لەیەک کاتدا هەردوو ڤاکسینی کۆڤید ١٩ و هی هەڵامەتم لەخۆم داوە ، ئایا کاریگەریە لابەلایەکانی ئەو ڤاکسینە خراپترە؟
ئەگەر تۆ شمولی ئەوە بکەی کە هەردوو ڤاکسینی کۆڤید-١٩ ی بەهێزکردن و هی هەڵامەت لێ بدرێ، ئەوە دەکرێ هەردوو ڤاکسینەکە وەرگری ( بەڵام دەرزیەکە دەدرێ لە قۆڵی جیاواز) .
دیارە کاریگەریە لابەلایەکانی ئەو دوو ڤاکسینە خراپتر نابێ بەیەکەوە، هەندی کەس پێیان باشە کە هەردوکیان بەیەکەوە لەخۆی بدات هەتا ئازار و کاریگەریە خراپەکانی کەمتر بکاتەوە.
ڤاکسینی کۆڤید-١٩ زۆر بەخێرایی دروست کراو ، ئایا من چۆن بزانم سەلامەتە؟
هەموو ئەو ڤاکسینانەی Covid-19 کە لە بەریتانیا بەکاردەهێنرێن، بە هەمان سێ قۆناغی تاقیکردنەوە کلینیکیەکان تێپەڕیون کە هەموو ڤاکسینێک پێیدا تێدەپەڕێت.
ئەوان لەسەر دەیان هەزار کەس لە جیهاندا تاقیکرانەوە و بۆ خێراکردنی پەرەپێدانی ڤاکسینی Covid-19، سێ قۆناغی تاقیکردنەوەکە ڕێکخران بۆ ئەوەی سەریەک بکەون. هەروەها بەرهەمهێنانی ڤاکسینە بەڵێندەرەکان پێش کۆتایی هاتنی تاقیکردنەوەکان دەستیپێکرد، ئەمەش یارمەتیدەر بوو بۆ خێراکردنی کاتی گەیاندن.
هیچ گۆشەیەک لە تاقیکردنەوەی ڤاکسینەکان و دڵنیابوون لەوەی کە ستانداردە توندەکانی سەلامەتی و کاریگەرییان تێدایە نەبڕدرا. چەندین ملیار کەس لە دژی کۆڤید-١٩ کوتانیان بۆ کراوە.
من مەترسی توشبونی کۆڤید-١٩ و هەڵامەت نیە ، ئیتر بۆچی دەبێ خۆم بکوتم؟
لە کاتێکدا کە ڕاستە زۆربەی ئەو کەسانەی تووشی نەخۆشی Covid-19 یان ئەنفلۆنزا دەبن توانای چاکبوونەوەیان هەیە، هەردوو ڤایرۆسەکە پێشبینی نەکراوە لە چۆنیەتی کاریگەری لەسەر مرۆڤەکان و تەنانەت کەسانی گەنج و تەندروست دەکرێ زۆر ناتەندروست بن یان بەهۆی هەردوو ڤایرۆسەکەوە بمرن.
هەروەها هەندێک کەس تووشی ئاڵۆزی توند دەبن بەهۆی Covid-19. نزیکەی دوو ملیۆن کەس لە بەریتانیا بە نەخۆشی کۆڤیدی درێژ خایەن دەژین , کە نیشانەکانی Covid دوای زیاتر لە چوار هەفتە دوای تووشبوونیان بەردەوامە. لەبەرئەوەی نەخۆشییەکە زیان بە سییەکان و دڵ و مێشک دەگەیەنێت، ڕەنگە ببێتە هۆی کێشەی تەندروستی درێژخایەن کە تا ئێستاش پسپۆڕان کار بۆ تێگەیشتن دەکەن لەو بارەوە.
هۆکارێکی تر هەیە بۆ ئەوەی بیر لە وەرگرتنی هەردوو ڤاکسینەکە بکەیتەوە: ئەوان کەسانی دەوروبەرت دەپارێزن. تەنانەت ئەگەر تۆ بەهۆی ڤایرۆسەکەوە نەخۆش نەبیت، بەڵام دەکری ڤایرۆسەکە بگوازیتەوە بۆ کەسێکی تر کە ڕەنگە بۆ ئەو کەسە زیاتر کاریگەری لەسەر بێت.
ئایا من پێویستم بەهەردووک ڤاکسین هەیە، کۆڤید-١٩ و ئەنفلۆنزا؟
بەڵێ. ئەگەر تۆ مافی ڤاکسینی ئەنفلۆنزات هەیە گرنگە ڤاکسینی ئەنفلۆنزا لەخۆت بدەی هەروەها هەر کوتانێکی Covid-19 کە پێشکەشت دەکرێت. ڤاکسینی ئەنفلۆنزا و Covid-19 تۆ دەپاریزن لە دوو هەوکردنی جیاواز کە هەردووکیان دەتوانن زۆر جددی بن، بەتایبەتی بۆ ئەو کەسانەی کە مەترسی زیاتریان لەسەرە.
ئایا ڤاکسین گۆشتی بەرزای تێکەڵە؟
لە ڤاکسینی Covid-19دا هیچ ناوەڕۆکێک لە بنەچەی ئاژەڵدا نییە و ئەنجومەنی پزیشکی ئیسلامی بەریتانیا و ئەنجومەنی موسڵمانانی بەریتانیا پێشنیاریان کردووە کە کۆمەڵگەی موسڵمانان دەرفەتەکە بقۆزنەوە بۆ وەرگرتنی کوتانی Covid-19 لەکاتی پێشکەشکردنی، ئەمەش بەگوێرەی یاسای شەریعەت .
ڤاکسینی ئەنفلۆنزای دەرزی کە NHS پێشکەشی گەورەکان دەکات هیچ توخمێکی جێلاتینی گۆشتی بەراز لەخۆناگرێت.
ڤاکسینی ئەنفلۆنزای لووت بۆ منداڵان بەڕاستی بڕێکی کەم لە جێلاتینی گۆشتی بەراز لەخۆدەگرێت. ئەو دایک و باوک یان چاودێرانەی کە ناڕەزایەتی ئایینییان هەیە بەرامبەر بە ڤاکسینی ئەنفلۆنزای لووت دەتوانن داوای ڤاکسینی ئەنفلۆنزای دەرزی بۆ منداڵەکانیان بکەن.
من نیگەرانم دەربارەی دەرزی لێدان ، نەک ڤاکسین ، ئایا هیچ هاوکارێک هەیە لەمڕوەوە؟
زۆر کەس تا ڕادەیەک لە دەرزی لێدان دەترسن. ئەوە تەواو ئاساییە و ئەوانەی خەڵک دەکوتن زۆر ڕاهاتوون – تکایە هەست بە شەرمەزاری مەکەن.
ئەگەر نیگەرانیت لە دەرزی لێدانەکەت، کاتێک دەگەیتە شوێنی کوتانەکەت کەسێک ئاگادار بکەرەوە. ئەوان ڕاهێنراون بۆ یارمەتیدانی ئەو کەسانەی کە ترسیان هەیە یان دڵەڕاوکێیان هەیە و دەتوانن پشتگیری زیاترت پێشکەش بکەن.
زۆربەی ئەو کەسانەی کە دەترسن لە دەرزی و دەچنە شوێنی ڤاکسینەکە دەڵێن هەستیان بە دەرزییەکە نەکردووە.
ئەگەر هاتوو لەکاتی دەرزی لێدان من بورامەوە یاخود توشی دڵەراوکێ هاتم ؟
تکایە هەست بە نیگەرانی و شەرمەزاری مەکەن. ئەم جۆرە حاڵەتانە باون و ئەوکەسانەی کوتان ئەنجام دەدەن ڕاهێنراون بۆ پشتگیریکردنی ئەو کەسانەی کە پێویستیان بە یارمەتی زیادە هەیە بۆ کوتان. ئەگەر نیگەرانیت لە وەرگرتنی ڤاکسینەکەت و لە کاتی لێدانی دەرزیدا بێهۆش بوویت یان هەستت بە دڵەڕاوکێ کردووە، لە ڕابردوودا، تکایە کەسێک لە کلینیکەکە ئاگادار بکەرەوە کاتێک دەگەیتە شویێنی کوتان.